qin ki), atlar, xaçlar və əsgəri alayların nişanlarına bənzəyən fiqurlar var. Düşündüyümə görə bunların içlərində ən məşhuru Berkshiredəki sirrli figur Uffington Ağ Atıdır. Son zamanlarda tarixi yeniden araşdırılmış və eskiçağ Roma dövründəndə əvvələ, Dəmir çağından qaldığını ortaya çıxaran dəlilər ortaya çıxmışdır.
Fiqurlar arasında ən çox müzakirəyə səbəb olanlar Dorsetdəki Cerne Başrahip Nəhəng və Sussexdə Wilmingtondakı Uzun Adam fiqurudur. Görəsən bu nəhəng fiqurların funksiyası nə olub? Onları kim edib? Və ən köhnə nümunələr necə min illər boyunca pozulmadan qalıb?
Fiqurları meydana gətirmək üçün istifadə edilən üsul, altdakı parlaq ağ kirəçdaşını ortaya çıxarmaq üçün üsttəki çəmənnin kəsilməsi idi. Ancaq, otları nizamlı şəkiləd yenidən kəsməsəydilər, otlar yenidən əmələ gəliridi. Fiqurların böyük bir əksəriyyətinin yox olmasının səbəbi, ənənələr ilə solan fiqurların uyğun gəlməməsilə insanların artıq otları biçməməsi olub. Dahası, bu fiqurların bəziləri insanlar hər dəfəsində eyni nöqtədən çəməni kəsmədikləri üçün əsrlər sonrasında fiqurların şəkil dəyişikliyinə uğramasına gətirib çıxartmışdır. İngiltərədə bu gün eskiçağa aid hər hansı təpəüstü fiqurunun bu gün hələ yerində dayanması, bu nümunələrin heç olmasa birinin kökü ən az min il əvvələ uzanan yerli ənənə və inancların davamlı olaması ona gətirib çıxardır ki, hər hansısa bir kütlənin əməl etdiyi bir vəsiyyət var.
İngiltərədəki ən köhnə və ən məşhur təpə üstü fiqur110 metr uzunluğunda və 40 metr yüksəklikdə olan Uffington Ağ AT-dır. Bu fiqur, Berkshire yaylalarında Uffington Kəndinin 1.5 mil cənubundadır. Bu bənzərsiz hazırlanmış at fiquru, uzun, düz bir kürək, bir-birindən ayrı incə ayaqlar, uzun bir quyruq və quşlarını dimdiklərinə bənzər bir başdan ibarətdir. At, Tunc Çağının sonlarından (e.ə 7. əsr əvvəl) qalma Uffington Qalasının yaxınlığında bir qayalıq üzərində, Neolitik çağdan qalma Ridgeway adlı uzun bir yolun aşağısındadır. Qnuda qeyd edim ki, Uffington At-nın ətrafı Neolitik çağdan və tunc çağından qalma məzar təpələrlə əhatələnib. Waylands Smithydə tapılan Neolitik dövürdən qalma otaqlar olan təpələrdən 1 mil uzaqdadır. Tunc dövrünə aid bir qəbiristanlıq olan Lambourn Yeddi Təpəsinə də uzaq dəyil. Fiqur yaxın bölgələrdən görülməsi çox çətin bir şəkildə edilib və geoqlif çoxunda olduğu kimi ən yaxşı havadan görülə bilər. Hətta havanın açıq olduğu günlərdə fiqur 18 mil uzaq da belə görünür.
İlk dəfə Uffington'dakı at 1070-çi ildə Abingdon Monastırı nizamnaməsində "Ağ At təpəsindən" bəhs edilib. Atın özündən ilk dəfə 1190-cı ildə söz edilib. Ancaq, fiqurun bu tarixdən çox daha köhnəyə söykəndiyi düşünülməkdədir. Uffington Ağ Atı b.e.ə. 1-ci əsrə aid Kelt mədən pullarındakı at fiqurlarına bənzədiyi üçün onun da eyni dövrdən qaldığı düşünülür. Ancaq 1995-ci ildə Oxford Arxeologiya Universiteti tərəfindən atın bədənindəki iki alt təbəqədən və torpağın dibinə yaxın qisimlərindən alınan tortular üzərində optik xəbərdar etməli işıqlandırma (OSL) testi edildi və alınan nəticəyə görə fiqur b.e.ə. 1400-600 arasındakı dövrdə yaradılıb. Yəni, Tunc Çağı'nın sonlarından ya da Dəmir Çağı'nın başlarından qalmadı. Bu ikinci variant doğrudursa fiqurun istehsalı Uffington Qalasının işğalıyla birlikdə reallaşmışdır. Buna görə bəlkə də fiqur qalanın sahiblərinin torpaqlarını göstərən bir qəbilə emblemi ya da simvolu olaraq düşünülüb.Başqa bir variant da, fiqurun dini məqsədlər üçün yaradılmasıdır. Bəziləri bu atın, atların qoruyucusu olaraq ibadət edilən və məhsuldarlıq mövzusuyla da əlaqəsi olan Kelt at tanrıçası Eponanı təmsil etdiyi də düşünülür. Ancaq Eponaya inanc, at tanrıçasının pullarda ilk görülməyə başlandığı zaman b.e. 1. əsrində Gauldan (Fransa) gəlməsinə təsadüf edir. Bu tarix, Uffington Atının çəkilməsindən ən az 6 əsr sonradır. Ancaq bu at, üzərində şəkilinin olduğu ləl-cəvahirat, mədən pulları və digər metal obyektlərdən də müəyyən olur ki, Tunc və Dəmir Çağlarında dini və iqtisadi cəhətdən böyük əhəmiyyət daşıyırdı.
Fiqur həmçinin, Uels (Qaliya) mifologiyasının son dövrlərində üzərində altından paltarlar geymiş ağ bir atla davam edən gözəl bir qadın olaraq tanınan Rhiannon, Britanyalı bir at tanrıçasını da təmsil edə bilər. Digərlərinə görə Ağ At, ümumiyyətlə atlarla əlaqəsi olduğu deyilən Kelt Günəş Tanrısı Belinos (ya da Belinus, "parlayan" mənasında) ilə əlaqəlidir. Tunc və Dəmir Çağları'ndan qalma günəş avtomobilləri (günəşin əl avtomobili içində göstərildiyi mifoloji şəkillər), Danimarkanın Trundholm şəhərində çıxarılan 14. əsrdən qalma nümunədə görüldüyü kimi, atlar tərəfindən çəkilərkən göstərilmişdir. Kelt mədəniyyəti Britanyaya həqiqətən bu gün inanıldığı kimi Tunc Çağı'nın sonunda gəlmiş olsaydı, Ağ At hələ də Kelt at tanrıçası olaraq qəbul edilməli idi.
Bu fiqurun ejdahaya bənzədiyini düşünənlər də var. Ağ Atın altındakı vadidəki zirvəsi düz, alçaq bir təbii yüksəklik olan Dragon Tepesi'yle əlaqədar bir əfsanəyə görə, bu at o təpədə St. Corcun əjdahanı öldürməsi hadisəsini təmsil edir. Belə düşünənlərə görə, ölən əjdahanın qanı Dragon Təpəsinə axmış və geriyə bu günə qədər üzərində heç çəmən yetişmeyen ağ, üzəri boş bir sahə buraxmışdır. Bəlkə də St.George və Ağ At arasındakı əlaqə, fiquru çəkənlər 3000 il əvvəl Dragon Təpəsində etdikləri qəribə bir ayindən qalan kompleks bir xatirədir. Ağ At 19. əsrə qədər hər il, ənənəvi oyunların və əyləncələrin təşkil edildiyi, iki günlük bir qır şenliği çərçivəsində temizlenirdi. Festival artıq keçirilmədiyi üçün atın baxımını bu bölgədən məsul olan English Heritage (İngilis mədəni irsini Qoruma Təşkilatı) boynuna götürmüşdür. At son olaraq 24 İyun 2000-ci ildə təmizlənmişdir.Eskiçağdan qalma at fiqurunun bir başqa nümunəsi də, bir zamanlar Warwickshire'daki Aşağı Tyson kəndinin yuxarısındakı Edgehill uçurumundan olan Tyson Qırmızı AT-dır. Təəssüf ki, eyni sahədə çəkilmiş bir neçə atdan ibarət olan bu qəribə fiqurun üzərində olduğu yer naməlum səbəblərə görə 1800-ci illərdə yox oldu. Qırmızı At'ın tarixi və necə hazırlandığı naməlumdur. Bu atdan ilk dəfə 1607-ci ildə İngilis antikvarçı və tarixçi William Camden'ın yazdığı Britanica'da bəhs edilmişdir. 17. əsrdə İngilis səyyah Celia Feinnes bölgəni gəzərkən at haqqında "adı Eshum Vadisi, ya da ətrafındakı təpələrin bəzilərinə çəkilmiş bir qırmızı at fiquru səbəbiylə Qırmızı At Vadisi, bütün Dünya qırmızı görünür, at isə Ağ At vadisindəki at kimi görünür" yazmışdır. Qırmızı At haqqında 1960lardan bəri yer üzü analizləri, səmadan çəkilmiş fotoşəkillər və yerli arxivlərin taranmasıyla reallaşdırılan araşdırmalar nəticəsində bölgədə altı fərqli at fiquru təsbit edilmişdir. Bugünki ortaq qanı, Tyson Qırmızı Atı, digər adıyla Böyük At'ın orijinalının Anglo-Sakson dövrlərində, b.e. 600 sıralarında, ehtimalla Sakson döyüş tanrısı Tiw'i (ya da Tiu) təmsil etmişdir. İddialara görə, Tyson kəndi adını bu tanrıdan almışdır. İngiliscədə Çərşənbə axşamı günü də (Tuesday) bu tanrının adından törəmişdir (Tiw s Day - Tiw'in Günü).
.png)
